انواع واحدهاي اقتصادي:

مؤسسات جدا و مستقلي هستند كه با تركيب عوامل مختلف اقتصادي منافع مالكين خود را دنبال مي كنند. از لحاظ مالكيت، هدف و نوع فعاليت به شكل زير طبقه بندي مي شوند.

واحدهاي اقتصادي از نظر مالكيت به سه نوع تقسيم مي شوند:

1- واحدهاي عمومي: به طور مستقيم يا غير مستقيم در مالكيت دولت يا ساير نهادهاي عمومي قرار دارند. سازمان تأمين اجتماعي نمونه اي از اين واحدها مي باشد.

2- واحدهاي تعاوني: به منظور رفع نيازمندي هاي مشترك و بهبود وضع اقتصادي و اجتماعي اعضاي آن از طريق خريداري، كمك و همكاري متقابل تشكيل شده و در مالكيت اعضا قرار دارند. مانند شركتهاي تعاوني.

3- واحدهاي خصوصي: اين واحدها به يك يا چند نفر تعلق دارند و متعلق به بخش عمومي نيستند. مانند فروشگاهها.

واحدهاي اقتصادي از نظر هدف فعاليت به دو دسته تقسيم مي شوند:

1- واحدهاي انتفاعي: هر واحد اقتصادي كه با هدف سود و منفعت مادي تشكيل شود واحد انتفاعي نام دارد.

2- واحدهاي غير انتفاعي: هر واحدي را كه هدف از تشكيل آن كسب منفعت مادي براي مالكان آن نباشد واحد غير انتفاعي گويند. 

واحدهاي اقتصادي از نظر نوع فعاليت به سه دسته تقسيم مي شوند:

1- واحدهاي خدماتي: واحدهايي هستند كه خدماتي به مشتريان ارائه می كنند و معمولا در قبال ارائه خدمات منفعت كسب مي كنند. مانند بانكها و هتلها. (درآمد و هزینه)

2- واحدهاي بازرگاني: به خريد و فروش مواد خام، فرآورده ها و كالاها اشتغال دارند. مانند فروشگاهها. (خرید و فروش)

3- واحدهاي توليدي: با استفاده از عوامل توليد به ساخت كالا مي پردازند. (موجودی و بهای تمام شده کالای فروش رفته)

 معادله حسابداري

دارائي = بدهي + سرمايه

حقوق مالي اشخاص نسبت به دارائي هاي واحد اقتصادي = حقوق مالي طلبكاران + حقوق مالي مالك

دارائي ها :

منابع اقتصادي متعلق به يك واحد اقتصادي كه انتظار مي رود در آينده منفعتي را براي واحد اقتصادي ايجاد نمايد، دارائي گويند.

بدهي :

حقوق مالي اشخاص غير از مالك نسبت به دارائي هاي يك واحد اقتصادي را بدهي گويند .

سرمايه :

حق يا ادعاي مالك يا مالكين نسبت به دارائي هاي يك واحد اقتصادي را، سرمايه گويند .

انواع دارائي ها :

1 - نقد و بانك: از مهم ترين دارائي هاي واحد اقتصادي كه براي خريد كالاها و پرداخت بدهي ها مورد استفاده قرار مي گيرد .

2 - حساب هاي دريافتني: واحدهاي اقتصادي در قبال ارائه يا فروش دارائي به طور نسيه، از ديگران طلبكار مي شوند.  

3 - ملزومات: شامل كالاها و اجناسي است كه در جريان فعاليت هاي واحد اقتصادي خريداري و به مصرف مي رسد.

انواع بدهي ها :

1 - حساب هاي پرداختي: اين نوع بدهي در ازاي خريد نسيه دارائي يا خدمات از ديگران ايجاد مي شود.

2 - وام پرداختي: اين نوع بدهي در ازاي دريافت وام از مؤسسات اعتباري نظير بانكها ايجاد مي شود.

اهميت معادله حسابداري

حسابداران براي اينكه رويدادهاي مالي مربوط به يك واحد اقتصادي را ثبت و سپس اطلاعات حسابداري را به طور مناسب گزارش كنند؛ می بایست:

1 - رويدادهاي مالي مؤثر بر واحد اقتصادي را شناسائي كنند .

2 - ميزان تأثير هر رويداد مالي را بر اجزاي معادله حسابداري ارزيابي و اندازه گيري نمايند .

مثال: رويداد مالي زير در تعميرگاه تلويزيون ماهر طي دو ماهه ابتداي سال 1371 انجام شده است .

آقاي ماهر در فروردين ماه سال 1371 تصميم به تأسيس تعميرگاه تلويزيون گرفت. ابتدا اقدام به دريافت پروانه كسب كرده، سپس در 15 فروردين در بانك، حساب جاري را به نام تعميرگاه ماهر افتتاح مي كند و مبلغ 30000000 به عنوان سرمايه تعميرگاه به آن حساب واريز مي نماید .

 تجزيه و تحليل و ثبت رويدادهاي مالي

حساب:

به منزله پرونده اي مفصل از تغييراتي است، كه در يك دارائي خاص، يك بدهي خاص يا سرمايه صاحب مؤسسه، طي يك دوره زماني رخ مي دهد و ابزار اصلي ثبت و خلاصه كردن اطلاعات مالي است.

دفتر کل:

براي اينكه امكان دسترسي به اطلاعات موجود در حساب ها آسانتر شود، همه حساب هاي مربوط به يك واحد اقتصادي در يك دفتر خاص به نام « دفتر كل »  نگهداري مي شود.

ثبت رويدادهاي مالي در حسابها:

براي اينكه اثر هر رويداد مالي را بر اجزاي معادله حسابداري نشان دهيم از شكل T حساب استفاده مي كنيم كه داراي سه قسمت است:

1- عنوان حساب

2- سمت راست يا بدهكار

3- سمت چپ يا بستانكار

  قاعده ثبت افزايش و كاهش در حسابها:

افزايش هر دارائي در سمت راست (بدهكار) حساب آن دارائي، ثبت مي شود.

كاهش هر دارائي در سمت چپ (بستانكار) حساب آن دارائي، ثبت مي شود.

افزايش هر بدهي و سرمايه مالك در بستانكار حساب مربوط، ثبت مي شود.

كاهش هر بدهي مالك در بدهكار حساب مربوط، ثبت مي شود.

تجزيه و تحليل :

با تأسيس تعميرگاه تلويزيون ماهر، يك واحد اقتصادي كه به آقاي ماهر تعلق دارد، با شخصيت حسابداري مستقل از آقاي ماهر ايجاد شده و با افتتاح حساب جاري و واريز 30000000 .به اين حساب، تعميرگاه ماهر صاحب يك قلم دارائي به نام نقد و بانك مي باشد .

 ثبت رويدادهاي مالي در مدارك و دفاتر حسابداري

اسناد و مدارك مثبته:

به اسناد و مداركي كه دلالت بر وقوع يك معامله يا رويداد مالي مشخص دارد، « اسناد مثبته » گفته مي شود.

مانند فاكتور فروش، رسيد بانكي، قبض آب و برق و ......

سند حسابداري:

برگه اي است كه اطلاعات مربوط به يك يا چند رويداد مالي قبل از ثبت در دفاتر حسابداري، در آن نوشته مي شود و سپس بر اساس اطلاعات مندرج در سند حسابداري دفاتر حسابداري تنظيم مي گردد.

دفاتر حسابداري:

كليه رويدادها در دفاتر حسابداري ثبت مي شوند. دفاتر حسابداري را مي توان به دو گروه تقسيم كرد:

1)      دفاتر رسمي يا قانوني، شامل دفتر روزنامه عمومي و دفتر كل مي باشد

2)      دفاتر غير رسمي يا كمكي، كه شامل دفاتر تأمين و ساير دفاتر مورد نياز حسابداران مي گردد. 

1- دفتر روزنامه عمومي:

دفتري است كه كليه معاملات و رويدادهاي مالي يك واحد اقتصادي روزانه به ترتيب تاريخ وقوع در آن ثبت مي شوند.

مثال: خانم فضيلت پس از كسب مجوزهاي لازم اقدام به تأسيس مؤسسه آموزش زبان دانا كرده است و طي آبان ماه 1376. فعاليت هاي زير در مؤسسه انجام شده است:

3 آبان ماه – افتتاح حساب جاري شماره 3520 بانك رفاه كارگران شعبه وحدت و واريز 32000000 به اين حساب بابت سرمايه مؤسسه دانا، در قبال واريز اين مبلغ به حساب جاري مؤسسه دانا، بانك يك برگ رسيد بانكي به خانم فضيلت تحويل داد.

6 آبان ماه – خريد نقدي يك دستگاه آپارتمان به بهاي 30000000 .در قبال تحويل چك شماره 21501 مورخ . آبان ماه 1376 به مبلغ 30000000 .از حساب جاري مؤسسه دانا، يك برگ رسيد امضا شده از آقاي معتمدي فروشنده آپارتمان دريافت گرديد. همچنين تصويري از سند انتقال آپارتمان به عنوان سند مثبته اين رويداد مالي تهيه شد.

7 آبان ماه – خريد نسيه مقداري اثاثه از فروشگاه مجيدي به بهاي 3500000 .. آقاي مجيدي فاكتور فروش 8 را به مؤسسه دانا تحويل داد.

8 آبان ماه – آقاي فرشاد، مبلغ 10000000 . به عنوان وام به حساب مؤسسه دانا واريز كرد. بانك يك برگ رسيد بانكي مبني بر واريز 10000000 به حساب 3520 مؤسسه دانا به آقاي فرشاد تسليم نمود كه ايشان به مؤسسه تحويل داد.

11 آبان ماه – خريد نسيه 7500000 .اثاثه از فروشگاه حسن پور. آقاي حسن پور فاكتور فروش شماره 11 براي مؤسسه دانا ارسال كرد.  

14 آبان ماه – صدور و تحويل چك شماره 21502 مورخ 76 به مبلغ 3000000 .به آقاي مجيدي بابت طلب ايشان از مؤسسه دانا. در قبال تحويل اين چك در همان روز يك برگ رسيد چك دريافت گرديد و پس از اخذ رسيد چك آن را به آقاي كريمي تحويل داد.

18 آبان ماه – خريدي نقدي 550000 ملزومات اداری

مرحله 1- اين رويداد به شرح زير تجزيه و تحليل مي شود:

مرحله 2- تنظيم سند حسابداري:

 مرحله 3- تنظيم ثبت دفتر روزنامه

دفتر كل

مجموعه حساب هايي كه براي ثبت و خلاصه كردن اطلاعات مربوط به رويدادهاي مالي يک واحد اقتصادي استفاده مي شود.

نوشتن دفتر كل بعد از رويدادهاي مالي در دفتر روزنامه انجام مي گيرد.

جهت ثبت رويدادهاي مالي در دفتر كل، موارد ثبت شده در دفتر روزنامه مشخص و سپس مراحل انتقال به ترتيب زير انجام مي شود:

1- پيدا كردن صفحه حسابي كه در دفتر روزنامه بدهكار شده است

2- نوشتن شماره رويداد مالي (شماره روزنامه) در ستون مربوطه در حساب دفتر كل

3- ثبت تاريخ رويداد مالي در ستون تاريخ

4- درج مبلغ بدهكار در ستون بدهكار

5- نوشتن شرح مختصري از رويداد مالي در ستون شرح

6- نوشتن شماره صفحه دفتر روزنامه در ستون عطف حساب

7- درج شماره صفحه اي از دفتر كل كه رديف بدهكار رويداد مالي در آن نوشته شده، در ستون عطف دفتر روزنامه

8- محاسبه و نوشتن مانده حساب در ستون مربوط

9- تعيين نوع مانده حساب در ستون تشخيص با نوشتن كلمه « بس » به جاي بستانكار و يا « بد » به جاي بدهكار

نمونه اي از انتقال رويداد مالي مؤسسه دانا به حسابهاي دفتر كل شرح داده شده است :

دفتر معین:

حساب هاي معين، مجموعه حساب هاي كمكي يا مكمل برخي از حساب هاي دفتر كل هستند.

يک حساب دفتر كل (حسابهاي پرداختني) داراي چند حساب معين است، كه در هر يک اطلاعاتي در مورد تك تك بستانكاران نوشته مي شود. دفتر معين مستقيماً از روي سند حسابداري نوشته مي شود.

تراز آزمايشي حساب هاي دفتر كل:

فهرستي از نام و مانده كليه حساب هاي دفتر كل در يک زمان مشخص، را تراز آزمايشي حساب هاي دفتر كل گویند که معمولا در پايان هر ماه تهيه شده و براي تهيه آنها مراحل زير انجام مي شود.

1- نوشتن عنوان، شامل نام مؤسسه، نام گزارش و تاريخ گزارش

2- نوشتن نام و مانده حساب هاي دفتر كل

3- محاسبه جمع ستون بدهكار و ستون بستانكار

4- كشيدن دو خط موازي زير ستون هاي جمع به منزله اتمام كار تهيه تراز آزمايشي است.

تراز نامه:

از روي تراز آزمايشي حساب هاي دفتر كل مي توان تراز واحد اقتصادي تهيه كرد.

ترازنامه صورتحسابي است كه دارائي ها و بدهي ها و سرمايه ي مالك يك واحد اقتصادي را، در يك تاريخ معين نشان مي دهد.

در تهيه تراز نامه بايد به نكات زير توجه كرد : 

1) نوشتن عنوان: عنوان ترازنامه شامل موارد زير است :

    الف) نام واحد اقتصادي

    ب) نام گزارش يا صورتحساب مالي

    ج) تاريخ گزارش

2) واحد اندازه گيري: واحد اندازه گيري رويدادهاي مالي، پولي رايج هر كشور است .

3) طرفين ترازنامه: در سمت راست ترازنامه دارائي ها و در سمت چپ بدهي ها و سرمايه مالك نوشته مي شود .

4) ترتيب نوشتن دارائي ها: در ترازنامه دارائي ها به ترتيب قابليت تبديل به نقد نوشته مي شوند .

5) ترتيب نوشتن بدهي ها: بدهي هاي مختلف واحد اقتصادي به ترتيب تاريخ سررسيد پرداخت در ترازنامه نوشته مي شوند .

تراز آزمايشي مؤسسه دانا در تاريخ 30 آبان ماه 1376 به شرح زير مي باشد: